Zirai don, hava sıcaklığının 0°C’nin altına düşmesiyle bitkilerin zarar görmesine neden olan bir hava olayıdır. Bu durumda bitkilerin hücre içindeki suyu donar ve hücre yapıları bozulur. Sonuç olarak, bitkinin büyümesi durur, yaprakları ve meyveleri zarar görür, hatta bazı durumlarda tamamen ölmesine yol açabilir.
Zirai don olayları genellikle ilkbahar ve sonbahar aylarında daha sık görülse de, kış aylarında da bazı bölgelerde tarımsal üretimi olumsuz etkileyebilir.
Zirai Donun Bitkiler Üzerindeki Etkileri
Don olayları, bitkinin gelişim evresine ve türüne bağlı olarak farklı derecelerde zarar verebilir. Zirai dondan korunma yöntemleri oluşturulurken mahsul üzerinde etkilerini bilmek gerekmektedir.
Özellikle:
- Çiçeklenme döneminde don meydana gelirse, meyve oluşumu ciddi şekilde azalır.
- Hasada yakın dönemde oluşan don, ürünün kalitesini ve pazar değerini düşürür.
- Genç sürgünler ve yapraklar dondan etkilenerek bitkinin gelişimini sekteye uğratır.
Hangi Ürünler Zirai Dondan Daha Fazla Etkilenir?
Bazı bitkiler düşük sıcaklıklara karşı daha hassasken, bazıları daha dayanıklıdır. En çok etkilediği tarımsal ürünler şunlardır:
Meyve Ağaçları
- Elma, şeftali, kayısı, erik, kiraz, armut: Erken çiçek açan türler olduğu için ilkbahar donları büyük risk oluşturur.
- Narenciye (portakal, mandalina, limon, greyfurt): Kış aylarında don olayları narenciye bahçelerinde büyük kayıplara yol açabilir.
Sebzeler
- Domates, biber, patlıcan, fasulye, salatalık, kabak: Hassas sebzelerdir ve 0°C’nin altına düşen sıcaklıklarda hızla zarar görebilirler.
- Lahana, brokoli, ıspanak, marul: Kısmen dayanıklı sebzeler olsa da uzun süreli düşük sıcaklıklarda zarar görürler.
Tarla Bitkileri
- Mısır, pamuk, ayçiçeği: Bu bitkiler sıcak iklim bitkileri olduğu için soğuğa karşı oldukça hassastır.
- Buğday, arpa, çavdar: Daha dayanıklı tahıllardır ancak aşırı don olayları büyümeyi durdurabilir.
Zirai Don Kaç Derecede Olur?
Zirai don, sıcaklık 0°C’nin altına düştüğünde ortaya çıkan ve bitkiler üzerinde farklı seviyelerde zarara yol açan bir doğa olayıdır.Özellikle ilkbahar ve sonbahar aylarında, ani sıcaklık düşüşleri nedeniyle zirai don riski artar. Üreticiler, bu dönemlerde hava tahminlerini yakından takip ederek ve erken uyarı sistemlerinden faydalanarak bitkilerini koruma altına almalıdır.
Zirai Don Çeşitleri Nelerdir?
Zirai don ile mücadele edebilmek için donun etkileri ve oluşma derecelerini bilmek büyük önem taşımaktadır. Zirai don farklı sınıflara ayrılır. Meteoroloji Genel Müdürlüğü’ne göre, sıcaklık değerlerine göre zirai don türleri şu şekilde kategorize edilir:
- Hafif Don (-2.2°C ile 0°C arası): Bazı hassas sebzeler ve çiçek açmış meyve ağaçları zarar görebilir.
- Orta Kuvvette Don (-4.4°C ile -2.2°C arası): Genç sürgünler, çiçekler ve yapraklar ciddi zarar görür.
- Kuvvetli Don (-4.4°C ve altı): Ağaç gövdeleri ve kökler bile zarar görebilir, don riski yüksek bölgelerde tarımsal kayıplar kaçınılmazdır.
Türkiye’de Zirai Don Hangi Bölgelerde Olur?
Türkiye’nin geniş coğrafi yapısı, farklı bölgelerde değişen iklim koşullarına neden olur. Bu durum, zirai donun bölgelere göre farklı etkiler göstermesine yol açar.
- Marmara ve Karadeniz Bölgesi: Kıyı kesimlerde ılıman iklim hâkim olsa da, yüksek rakımlı yerlerde ve iç kesimlerde don riski yüksektir. Özellikle Trabzon, Rize, Bolu, Kastamonu gibi illerde don olayları görülebilir.
- Ege ve Akdeniz Bölgesi: Kıyı bölgelerinde don riski düşükken, iç kesimlerde don olayları daha sık yaşanır. Afyon, Kütahya, Uşak, Isparta, Konya, Karaman gibi bölgeler risk altındadır.
- İç Anadolu ve Doğu Anadolu Bölgesi: İç Anadolu’da sıcaklık -10°C’ye kadar düşebilirken, Doğu Anadolu’da Erzurum, Kars, Ağrı gibi illerde sıcaklık -30°C’ye ulaşabilir ve don riski en yüksek seviyeye çıkar.
- Güneydoğu Anadolu Bölgesi: Genel olarak kışlar ılıman geçse de, Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır gibi illerde zaman zaman zirai don olayları görülebilir.
Zirai Don Hangi Mevsimlerde Görülür?
Zirai don olayları, yılın belirli dönemlerinde daha sık meydana gelir.
- Sonbahar: Gece sıcaklıklarının düşmesiyle birlikte erken don olayları görülebilir. Özellikle Ekim ve Kasım aylarında İç Anadolu ve Doğu Anadolu’nun yüksek kesimlerinde don riski başlar.
- Kış: Zirai donun en sık görüldüğü dönemdir. Aralık, Ocak ve Şubat aylarında tüm bölgelerde farklı seviyelerde don olayları yaşanabilir.
- İlkbahar: Mart ve Nisan aylarında yaşanan geç don olayları, çiçek açmış meyve ağaçları için büyük risk oluşturur. Bu durum özellikle İç Anadolu, Doğu Anadolu ve yüksek rakımlı bölgelerde yaygındır.
Üreticilerin, yaşadıkları bölgenin iklim şartlarına uygun zirai don önleyici önlemler alması büyük önem taşır.
Zirai Don Riksine Karşı Alınabilecek Önlemler
Üreticiler, zirai don önlemleri alarak olası zararları en aza indirebilirler. Zirai don olayından korunma yöntemleri arasında meteorolojik uyarıları takip etmek, bitkileri örtüyle korumak ve sıcak hava akışı sağlamak gibi önlemler bulunur. Bu yöntemler sayesinde don riskine karşı daha hazırlıklı olunabilir.
- Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün günlük don tahmin raporlarını takip ederek önlem almak önemlidir.
- Hassas bitkileri tül, naylon veya don örtüleriyle kaplamak, sıcaklığı bir nebze koruyarak zararı azaltır.
- Don olayından önce bitkilerin toprağını sulamak, sıcaklığın düşmesini yavaşlatır ve don riskini azaltır.
- Büyük ölçekli tarım alanlarında kullanılan rüzgar pervaneleri ve soba sistemleri, sıcak hava akışı sağlayarak donun etkilerini azaltabilir.
Zirai donla mücadele etmek ve zirai don önleme yöntemlerini etkili şekilde uygulamak için tarım teknolojilerinin sağladığı erken uyarı sistemleri, hassas iklim takibi ve akıllı sulama yöntemleri büyük önem taşır. Modern tarım çözümleri sayesinde üreticiler don riskini önceden tespit edebilir ve doğru önlemleri zamanında alarak verim kaybını en aza indirebilir.
T-Weather ile Zirai Don Riskine Karşı Erken Uyarı Sistemi
Zirai don olaylarında üreticilerin zamanında önlem alabilmesi büyük önem taşır. T-Weather Tarım İstasyonu, gelişmiş sensörleri sayesinde hava sıcaklığını anlık olarak takip eder ve düşük sıcaklık alarmı ile üreticilere anında bilgilendirme yapar. Bu sayede, don tehlikesi oluşmadan önce gerekli önlemler alınabilir.
Buna ek olarak, 15 günlük hava tahmini raporları sayesinde üreticiler, bahçelerine ait hava koşullarını diledikleri zaman, diledikleri yerden takip edebilirler. Bu bilgiler ışığında, don riski taşıyan günlerde bitkilerini koruma altına alabilir, sulama ve diğer tarımsal işlemleri daha bilinçli bir şekilde planlayabilirler.